Ecologie & verspreiding
Veenmosorchis staat vrijwel altijd in zonnige, soms half beschaduwde veenmosvegetaties, maar alleen in de relatief rijkere en minder extreem zure typen, die nog gedeeltelijk on invloed van grondwater staan. Ze is gevoelig voor zowel “verdrinking” als uitdroging. Ze groeit in verlandingsvegetaties die meestal met het waterpeil op en neer gaan, in licht verzuurde trilvenen, in veenmosrietlanden en in de randzone van hoogvenen, die wat rijker zijn aan mineralen. Nederland valt geheel binnen het Europese deel van het areaal. De soort is zeer zeldzaam in Drenthe, het Subcentreuroop dististict en in laagveengebieden, het meest nog in de brakwatervenen van Noord-Holland. De sterke achteruitgang is te wijten aan achterstallig beheer, vermesting en vervuiling vanuit het aangrenzende oppervlaktewater. De weinig opvallende plant (groen gekleurd en klein van formaat) wordt zeer vaak over het hoofd gezien, maar is verder goed gekenmerkt door de aanwezige stengelknol, de naar boven gerichte lip en buitenste bloemdekbladen die langer zijn dan de lip.
CC-BY-SA 3.0 Niko Buiten, 2015
|
EcologieBodemZonnige, soms half beschaduwde, vrij open plaatsen op vrij natte, voedselarme, zwak zure grond, maar met invloed van mineraalrijk water. Ook in min of meer brakke veengebieden (laagveen, maar soms op venig zand of venig leem).
GroeiplaatsMoerassen en waterkanten (trilveen, vochtige slenken, levend hoogveen, veenmosrietland, verlandingsvegetaties in voedselarme vennen en kraggen), zeeduinen (duinvalleien en duinheide), heide (afgeplagde plekken) en grasland.
Bron:
Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra -
CC BY-NC-SA 3.0 NLVerspreidingNederlandZeer zeldzaam in laagveengebieden, met name in het Hollands-Utrechtse laagveengebied en in het oosten van het land. Vroeger ook op de Waddeneilanden en in Zuid-Limburg.
VlaanderenZeer zeldzaam in de Kempen. Zeer sterk afgenomen. Nu nog slechts op een plaats, nabij Mol. Bij Maasmechelen werd de plant voor het laatst gevonden in 1974.
WalloniëZeer zeldzaam in de Ardennen. Nog slechts op twee plaatsen. Sterk afgenomen.
WereldKoude en gematigde streken op het Noordelijk halfrond, voornamelijk in Noord-, West- en Midden-Europa. Verder op verspreide plaatsen in Siberië, in het oosten van Azië en in het noordwesten en midden van Noord-Amerika.
Bron:
Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra -
CC BY-NC-SA 3.0 NLLiteratuurde Raad, J., R. van 't Veer & M. van Schie (2011) Veenmosorchis: floristisch kleinood in de verdrukking.
De Levende Natuur 112: 146-150
Deinum, D. (1944) Orchideeënonderzoek in het Naardermeer.
De Levende Natuur 49: 25-29
Duijm, M. & T. van Oyen (1948) Sprinkhanen.
De Levende Natuur 51: 1-7
Fabri, R., J.M. Dumont, J. Duvigneaud, J.R. De Sloover & Y. Jeannerod (1985)
Hammarbya paludosa (L.) O. Kuntze observé à nouveau dans le district ardennais (Belgique).
Dumortiera 33: 7-12
Hilgers, J. (1973) De achteruitgang van de Orchidaceae in Limburg 8.
Natuurhistorisch Maandblad 62: 4-7
Kops, J. & J.E. van der Trappen (1846) Malaxis paludosa - Moeras Weekkruid
Flora Batava 9: 654-654
Leguijt, R. & A. van Dulmen (2007) Belangrijke vondsten van Veenmosorchis (
Hammarbya paludosa (L.) Kuntze) in 2005.
Gorteria 32: 164-166
Meyer, W. (1948) De verspreiding van
Malaxis in de Westnederlandse venen.
De Levende Natuur 51: 7-10
Reichgelt, T.J. (1962) De zomerexcursie-1961 van de Kon. Ned. Botanische Vereniging naar de Langstraat.
Gorteria 1: 30-31
Roisin, Y. & R. Fabri (1986)
Hammarbya paludosa (L.) O. Kuntze, retrouvé dans le district ardennais dès 1980, est présent aussi en Lorraine belge.
Dumortiera 36: 25-26
van 't Veer, R. (1980) Malaxis in de Zaanstreek teruggevonden.
Gorteria 10: 58-58
van Dijk, G., R. Loeb, E. Brouwer, A.J.P. Smolders & N. Eimers (2015) Standplaatseigenschappen van de Veenmosorchis in Nederland.
De Levende Natuur 116: 208-214
van Dijk, G., R. Loeb, E. Brouwer & F. Smolders (2014)
Wie het kleine niet eert… - Standplaatseigenschappen van de Veenmosorchis (Hammarbya paludosa) in Nederland. B-Ware Research Centre, Nijmegen
van Dorp, A. (2020) Veenmosorchissen in Varkensland.
Tussen Duin & Dijk 19 (1): 17-19
Pagina's in standaardwerkenAtlas van de Nederlandse Flora 2:
166Flora Batava 09:
plaatHeukels' Flora van Nederland, 23e ed.:
104Heukels' Flora van Nederland, 24e ed.:
154Nederlandse Oecologische Flora 5:
382Orchideeën (Kreutz, 1987):
140Wilde Planten 2:
125Wilde-Planten.nl:
paginaAfbeelding in de Zadenatlas (Digital Plant Atlas) Beschrijvingbron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra Stengels De stengelvoet heeft enige schijfloze scheden. Iets hogerop zitten 2 of 3 volledige bladeren. In de oksel van het bovenste blad verdikt de stengel zich. Op deze plek vormt zich de nieuwe stengelknol.
Bladeren De bladeren zijn stomp, eirond tot langwerpig en hebben een steelvormig versmalde voet.
Bloemen Tweeslachtig (een bloem met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen). De bloemen vormen samen een smalle, slanke tros met maximaal 30 bloemen. De bloemen zijn klein en geelgroen. De bloemlip is 2 mm groot, kapvormig, langwerpig, spits en heeft geen spoor. De lip staat naar boven gericht. De andere bloemdekbladen staan af. De buitenste bloemdekbladen zijn eirond en de binnenste langwerpig.
Vruchten Een doosvrucht. Eenzaadlobbig (kiemend met één kiemblaadje).
Bron:
Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra -
CC BY-NC-SA 3.0 NL