Ecologie & verspreiding Voorjaarshelmkruid groeit op licht beschaduwde, soms enigszins zonnige, open plaatsen op droge tot vochtige, matig voedselarme tot voedselrijke, ontkalkte maar niet verzuurde, vaak omgewerkte, humeuze zandgrond. Het staat in duinbossen, duinstruwelen, de binnenduinrand, bosranden, bermen van wegen en paden, en bij buitenplaatsen. In Nederland is zij plaatselijk vrij algemeen in de kalkrijke duinen tussen Voorne en Velsen. Elders in de kalkrijke duinen en in het midden van het land is zij zeldzaam. Verder is zij in Nederland zeer zeldzaam. Voorjaarshelmkruid is oorspronkelijk inheems in berggebieden in Zuid-Europa. Haar voorkomen in Nederland gaat terug op verwildering: de plant is als bijenplant ingevoerd, omdat het rijkelijk nectar voortbrengt in de periode tussen het uitbloeien van de drachtplanten van het voorjaar en het begin van de bloei van de zomerdrachtplanten. In Nederland is het sinds de negentiende eeuw in de duinen ingeburgerd. Meer landinwaarts wordt het op een paar plekken als stinzenplant aangetroffen. CC-BY-SA 3.0 Niko Buiten, 2014

Ecologie

Bodem
Licht beschaduwde, soms vrij zonnige, min of meer open plaatsen op droge tot vochtige, matig voedselarme tot matig voedselrijke, zwak zure tot kalkrijke, vaak omgewerkte, humeuze zandgrond.

Groeiplaats
Zeeduinen (duinstruwelen, duinbossen, langs duinbospaden en bermen van duinwegen) en bossen en bosranden (bij buitenplaatsen en bergbossen).

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Verspreiding

Nederland
Vrij zeldzaam in de Hollandse duinen en zeldzaam in het midden van het land. Elders zeer zeldzaam.

Vlaanderen
Niet in Vlaanderen.

Wallonië
Zeer zeldzaam in het Maasgebied.

Wereld
Oorspronkelijk uit berggebieden in Zuidwest-Azië en Zuid- en Midden-Europa. Verder noordelijk is de soort ingeburgerd, tot in Midden-Scandinavië.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Ecologiebron: Botanisch Basisregister (met aanvullingen)
Biotoopvoorkeur:	stinseplant
Levensduur:	tweejarig
Levensvorm:	hemicryptofyt
Bloeitijd:	april - juni

Literatuur
Thijsse, J.P. (1923) Voorjaarshelmkruid. De Levende Natuur 28: 1-7 

van Eeden, F.W. (1872) Scrophularia vernalis - Voorjaars Helmkruid Flora Batava 14: 1091-1091 

Pagina's in standaardwerken

Atlas van de Nederlandse Flora 2: 283

Flora Batava 14: plaat 1091

Heukels' Flora van Nederland, 23e ed.: 491

Heukels' Flora van Nederland, 24e ed.: 662

Nederlandse Oecologische Flora 3: 204

Stinzenplanten (P.A. Bakker & E. Boeve, 1985): 116

Wilde-Planten.nl: pagina

Afbeelding in de Zadenatlas (Digital Plant Atlas)

Beschrijvingbron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra

Stengels De stengels zijn zwak vierhoekig, wollig behaard en beklierd. Bladeren De driehoekig-eironde bladeren hebben een hartvormige voet en zijn, diep getand. De onderste bladeren zijn lang gesteeld, maar de bovenste bijna zittend. Bloemen Tweeslachtig (een bloem met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen). De bloemen zitten in gesteelde bijschermen in de bladoksels. De kelkslippen hebben geen vliezige rand. De bloemkroon is groengeel, 6 tot 8 mm lang, 5-lippig en urnvormig. Tussen de iets uiteenwijkende kroonslippen steken de meeldraden en de stijl buiten de kroon uit. Vruchten Een doosvrucht. Tweezaadlobbig (kiemend met twee kiemblaadjes).

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Kenmerkenbron: Botanisch Basisregister (met aanvullingen)
Hoogte:	0,15-0,80 m.
Bloemkleur:	geelgroen
Type vrucht:	doosvrucht
Kleur van de vrucht:	Onopvallend
Geslachtsverdeling:	tweeslachtig

Verspreidingstrend
Gemiddelde trend van het aantal kilometerhokken waarin de soort voorkomt, weergegeven als indexcijfer (1975-1978 = 100). De trend is gecorrigeerd voor waarnemersinspanning en geeft de relatieve verandering in het aantal bezette kilometerhokken weer. Voor de berekening worden de data per periode van vier jaar samengenomen. In de grafiek correspondeert ieder punt met het laatste jaar van zo'n periode.
© NEM(CBS & FLORON) 2023

download in hoge resolutie

Fenologie bloeiend


Fenologie vruchtdragend


Bron: FLORON - Gemodelleerd op basis van waarnemingen uit de NDFF voor de periode 2000-2021.