Ecologie & verspreiding Heidekartelblad groeit op zonnige plaatsen op natte tot vochtige, voedsel- en kalkarme, zwak zure en stikstofarme, licht humeuze tot veenachtige zand- en leemgrond. Zij staat in terreinglooiingen op de overgang van heidevelden naar graslanden of zeggemoerassen, in de zoom van door kalkhoudend water gevoede brongebieden of in veentjes, in en om leemkuilen in heiden. Verder in bermen met een laag blijvende grazige begroeiing, in grazige heiden, blauwgraslanden en aan de rand van vochtige duinvalleien. In Nederland komt Heidekartelblad zeldzaam voor op de hogere zandgronden en in de kalkarme duinen. Als gevolg van het gebruik van kunstmest, ontwatering en vermesting groeien genoemde vegetaties dicht en is zij zeer sterk achteruitgegaan in Nederland. Voorwaarde voor haar aanwezigheid is dat de vegetatie door begrazing, maaien of lichte betreding laag blijft. Heidekartelblad is kensoort voor de Associatie van Klokjesgentiaan en Borstelgras. Ze werd vroeger medisch aangewend bij o.a. de behandeling van zweren en wonden. CC-BY-SA 3.0 Niko Buiten & René van Moorsel, 2015

Ecologie

Bodem
Zonnige plaatsen op vochtige tot natte, voedselarme, matig tot zwak zure, licht humeuze tot venige grond (veen, zand en leem).

Groeiplaats
Moerassen (venen, brongebieden of veentjes met opstijgend iets kalkhoudend water), zeeduinen, heide (grazige en natte heide), grasland (heischraal grasland, hooiland en blauwgrasland), terreinglooiingen op de overgang van heide naar grasland of moeras en schrale bermen.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Verspreiding

Nederland
Zeldzaam in het oosten en het midden van het land, op de Waddeneilanden en in de duinen van noordelijk Noord-Holland.

Vlaanderen
Vrij zeldzaam in de Kempen. Elders zeer zeldzaam. Sterk afgenomen.

Wallonië
Vrij zeldzaam in de Ardennen. Elders zeer zeldzaam.

Wereld
West- en Midden-Europa en Newfoundland.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Ecologiebron: Botanisch Basisregister (met aanvullingen)
Biotoopvoorkeur:	natte heiden
Levensduur:	tweejarig
Levensvorm:	hemicryptofyt
Zaadbank:	zeer kortlevend (< 1 jaar)
Bloeitijd:	mei - juni

Literatuur
Haveman, R. & M. Hornman (2001) Flora en fauna op militaire heideterreinen. De Levende Natuur 102 (4): 173-176 

Kobus, J.D. (1866) Flora van Wageningen en aangrenzende gemeenten. A. Ophorst, Wageningen

Kops, J. & H.C. van Hall (1832) Pedicularis sylvatica - bosachtig Kartelblad Flora Batava 6: 454-454 

Kreulen, D.J.W. (1920) Pedicularis palustris en sylvatica. De Levende Natuur 25: 51-54 

Plantinga, J. & H.J. Jager (2017) Heidekartelblad (Pedicularis sylvatica) uit het moeras. Twirre 27: 3-12 

Strykstra, R.J., V. Westhoff & R.P.J. de Kok (1992) Een vergelijking tussen oude en nieuwe opnamen met Arnica montana, Gentiana pneumonanthe en Pedicularis sylvatica. Stratiotes 5: 28-40

Troelstra, A.S. (1963) “Witte raven” (Korte meded.). Gorteria 1: 108-108 

Pagina's in standaardwerken

Atlas van de Nederlandse Flora 2: 234

Flora Batava 06: plaat

Heukels' Flora van Nederland, 23e ed.: 526

Heukels' Flora van Nederland, 24e ed.: 641

Nederlandse Oecologische Flora 3: 233

Wilde Planten 3: 82

Wilde-Planten.nl: pagina

Afbeelding in de Zadenatlas (Digital Plant Atlas)

Beschrijvingbron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra

Stengels Deze halfparasiet heeft donkergroene, vaak paars aangelopen stengels. De middelste stengel staat rechtop en vertakt zich niet. De stengels aan de zijkanten liggen of richten zich soms aan de top op. Ze kunnen vertakt zijn en zijn tweerijig behaard. Bladeren De kale of zwak behaarde bladeren zijn langwerpig en twee  keer geveerd. Bloemen Tweeslachtig (een bloem met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen). De kelk is urnvormig met vijf  slippen, waarvan alleen de bovenste een gave rand heeft. De bloemen zijn roze of een enkele keer wit. Ze zijn 1½-2½ cm. De bovenlip is stomp, zwak gebogen en heeft aan beide kanten één  tand bij de top. De onderlip is korter dan de bovenlip. Vruchten Een doosvrucht. De zaadwand heeft een oliehoudende verdikking, die mieren aanlokt. Deze mieren zorgen voor de verspreiding van de zaden. De zaden zijn zeer kortlevend (korter dan één  jaar). Tweezaadlobbig (kiemend met twee kiemblaadjes).

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Kenmerkenbron: Botanisch Basisregister (met aanvullingen)
Hoogte:	0,08-0,25 m.
Bloemkleur:	roze
Type vrucht:	doosvrucht
Kleur van de vrucht:	Onopvallend
Geslachtsverdeling:	tweeslachtig

Verspreidingstrend
Gemiddelde trend van het aantal kilometerhokken waarin de soort voorkomt, weergegeven als indexcijfer (1975-1978 = 100). De trend is gecorrigeerd voor waarnemersinspanning en geeft de relatieve verandering in het aantal bezette kilometerhokken weer. Voor de berekening worden de data per periode van vier jaar samengenomen. In de grafiek correspondeert ieder punt met het laatste jaar van zo'n periode.
© NEM(CBS & FLORON) 2023

download in hoge resolutie

Fenologie bloeiend


Fenologie vruchtdragend


Bron: FLORON - Gemodelleerd op basis van waarnemingen uit de NDFF voor de periode 2000-2021.