Ecologie & verspreiding
Herfstschroeforchis staat op zonnige en warme, open en grazige, ’s zomers vrij droge tot ’s winters vochtige, stikstof- en matig voedselarme, weinig bemeste, zwak zure tot meestal kalkhoudende zand-, leem, veengrond en op mergel. Ze verdraagt enige betreding en gedijt goed bij lichte bemesting. De plant groeit in kort blijvende, heischrale vegetaties, in blauwgraslanden en veentjes, in helling- en binnenduingraslanden, in heiden en duinvalleien en soms op braakliggende akkers. Nederland valt nog juist binnen het Europese deel van het verspreidingsgebied. De soort is tegenwoordig uiterst zeldzaam in een oud duincomplex op Goeree, in jong, kalkrijk duingrasland op de Hompelvoet, op de Grevelingendam en in Zuid-Limburg. Het taxon is zeer sterk afgenomen ten gevolge van ontginning, vermesting, ontwatering, veranderd agrarisch landgebruik en bebossing. Herfstschroeforchis is met geen andere soort te verwarren door haar witte, naar muskus riekende en in een spiraal staande bloemen en het feit dat de stengel zijdelings uit het wortelrozet te voorschijn komt.
CC-BY-SA 3.0 Niko Buiten, 2015
|
EcologieBodemZonnige, open plaatsen op 's zomers vrij droge tot 's winters vochtige, matig voedselarme, niet bemeste, zwak zure tot meestal kalkhoudende, neutrale tot basische grond (zand, leem, veen en mergel).
GroeiplaatsGrasland (kort blijvend schraal grasland, hellinggrasland, blauwgrasland), zeeduinen (duinvalleien, binnenduingrasland), veentjes, heide en soms braakliggende akkers.
Bron:
Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra -
CC BY-NC-SA 3.0 NLVerspreidingNederlandZeer zeldzaam in de duinen van Goeree en in Zuid-Limburg.
VlaanderenVroeger zeer zeldzaam in de Voerstreek, bij Kanne (Maasvallei), de omgeving van de Demervallei en in het Hageland. Ook van elders in Vlaanderen zijn een paar waarnemingen bekend. Uitgestorven.
WalloniëZeer zeldzaam in het aan Zuid-Limburg grenzende gebied (nog maar 1 groeiplaats).
WereldZuidwest-Azië, Noord-Afrika, Zuid- en Midden-Europa. Noordelijk tot in Noord-Engeland en het zuidelijke Oostzeegebied, o.a. in Denemarken.
Bron:
Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra -
CC BY-NC-SA 3.0 NLLiteratuur(Anoniem) (2004) De Hompelvoet blijft verrassen.
FLORON-nieuws 1: 4-4
(Anoniem) (2005) Herfstschroeforchissen gestolen.
FLORON-nieuws 3: 6-6
Arditti,J. & A. Ghani (2000) Tansley Review No. 110. Numerical and physical properties of orchid seeds and their biological implications.
New Phytologist 145: 367-421
Bregman, S. & P. de Mey (1973)
Spiranthes spiralis (L.) Chevall op Goeree (Korte meded.).
Gorteria 6: 156-156
Bruna, M. (1968) Portret van een orchidee.
Natuurhistorisch Maandblad 57: 32-35
de Kraker, K. (2022)
Grevelingenverslag 2021. Ecologisch adviesbureau Sandvicensis, Burg-Haamstede
de Mey, P. (1971) Een telling van
Spiranthes spiralis (L.) Chevall, op Goeree.
Gorteria 5: 266-267
de Mey, P. (1970) Notities over het geslacht
Spiranthes in Nederland.
De Levende Natuur 73: 32-36
de Mey, P. (1970)
Spiranthes spiralis in Denemarken.
De Levende Natuur 73: 77-81
de Wever, A. (1935)
Spiranthes spiralis (L.) Koch.
Natuurhistorisch Maandblad 24: 28-28
den Houter, P. (1985) De herfstschroeforchis.
Natura 82: 203-205
Dueck, L.A., D. Aygoren & K.M. Cameron (2014) A molecular framework for understanding the phylogeny of
Spiranthes (Orchidaceae), a cosmopolitan genus with a North American center of diversity.
American Journal of Botany 101(9): 1-21
Gravendeel, B. (2016) Nieuwe schroeforchissen in Nederland en België.
De Levende Natuur 117: 203-206
Hilgers, J. (1973) De achteruitgang van de Orchidaceae in Limburg 8.
Natuurhistorisch Maandblad 62: 4-7
Hoogenraad, H.R. (1929) Zeldzame Orchideeën bij Deventer en Zutfen.
De Levende Natuur 34: 190-190
Kobus, J.D. (1866)
Flora van Wageningen en aangrenzende gemeenten. A. Ophorst, Wageningen
Kops, J. (1807) Ophrys spiralis - Omkronkelend Tweeblad
Flora Batava 2: 130-130
Kreutz, C.A.J. (2014) Schroeforchissen in Nederland.
FLORON-nieuws 21: 12-13
Kreutz, C.A.J., H. Dekker, M. Feenstra, T.B.M. Kerkhof, M.H. Schot & J.A.M. Schunselaar (2016) Schroeforchis (
Spiranthes Rich.) in Nederland.
Gorteria - Dutch Botanical Archives 38: 86-157
Meijrink, M.F. (2014) Niet-inheemse schroeforchissoorten, een aanwinst of bedreiging?
Natuurbericht 20263: 1-1
Sipkes, C. (1983) Over fluctuaties in orchideeenpopulaties, vooral veroorzaakt door dieren.
Gorteria 11: 208-210
Wartena, J.G.R. (1962) De Herfstschroeforchis.
De Levende Natuur 65: 253-256
Willems, J.H. (2006)
Herfstschroeforchis. Portret van een laatbloeier. Stichting Natuurpublicaties Limburg, Roermond
Willems, J.H. & M. Lahtinen (1997) Impact of pollination and resource limitation on seed production in a border population of Spiranthes spiralis (Orchidaceae).
Acta botanica neerlandica 46: 365-375
Beschrijvingbron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra Stengels De stengel ontspruit uit de wortelknol. Op de stengel zie je alleen schubvormige bladen. De bloeistengel is bovenaan spiraalvormig gebogen, soms draait de stengel linksom, soms rechtsom en soms niet.
Bladeren De rozetbladeren zijn eirond, spits, grijsgroen en worden zelden langer dan 3 cm. De schutbladen zijn groen en korter dan de bloemen. De bovenste schubvormige bladeren hebben een gewimperde rand. Het bladrozet ontspruit naast de stengel uit de wortelknol.
Bloemen Tweeslachtig (een bloem met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen). De aar is smal en staat in een enkele spiraal langs de bloeias. De bloemen zijn klokvormig, vuilwit en 6-7 mm. De bloemlip is geelgroen met een golvende rand. De bloembladen zijn smal langwerpig en aan de top naar buiten gebogen. Het bloemdek is van buiten groenachtig en van binnen wit. De binnenste twee bloemdekbladen zijn even lang als de buitenste. Herfstschroeforchis verspreidt een duidelijke geur.
Vruchten Een doosvrucht. Eenzaadlobbig (kiemend met één kiemblaadje).
Bron:
Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra -
CC BY-NC-SA 3.0 NL