Ecologie & verspreiding Mannetjesvaren staat op half beschaduwde tot beschaduwde, zelden zonnige, matig droge tot matig vochtige, voedselarme tot matig voedselrijke, matig stikstofrijke tot stikstofrijke, zwak zure tot basische, kalkarme tot kalkhoudende zand-, zavel- en leembodems en op stenige plaatsen. Ze groeit in humusrijke loof- en naaldbossen, in struwelen en hakhout, op noordhellingen in de duinen, aan de rand van duinvalleien en tussen duinstruwelen, op oude muren en boomstammen. Verder op kapvlakten en steenglooiingen, langs beschaduwde greppels, sloten, rivieren en voormalige zeearmen, langs spoordijken en op kades. Nederland valt geheel binnen het Europese deel van het verspreidingsgebied. De plant is algemeen in Nederland maar komt minder voor in de laagveengebieden, het noordelijke zeekleigebied en in de Flevopolders. De bladeren staan in bundels, de steel is dicht bezet met grote, stevige, goudgele schubben en de blaadjes dragen geen stekelpunt. Vroeger werd de soort aangewend tegen tal van kwalen, vooral de giftige wortelstok had een faam als middel tegen lintwormen. CC-BY-SA 3.0 René van Moorsel, 2014

Ecologie

Bodem
Halfbeschaduwde tot beschaduwde, zelden zonnige plaatsen op matig droge tot matig vochtige, voedselarme tot matig voedselrijke, matig stikstofrijke tot stikstofrijke, zwak zure tot basische, kalkarme tot kalkhoudende grond (zand, leem, zavel en stenige plaatsen).

Groeiplaats
Bossen (humusrijke loofbossen en naaldbossen), struwelen, kapvlakten, hakhout, waterkanten (beschaduwde greppelkanten, langs sloten, kades en op steenglooiingen langs rivieren en voormalige zeearmen), langs spoorwegen (spoordijken), zeeduinen (noordhellingen, aan de rand van valleien en tussen duinstruwelen), oude muren (o.a. boven water) en op boomstammen.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Verspreiding

Nederland
Algemeen op de hogere zandgronden en in Zuid-Limburg en vrij zeldzaam in laagveengebieden, het noordelijk zeekleigebied en Zeeland.

Vlaanderen
Algemeen. Het meest in het Leemdistrict en de Kempen.

Wallonië
Algemeen. Het meest in het Maasdistrict en de Ardennen.

Wereld
In bijna heel Europa en een aantal verspreide gebieden in de gematigde streken op het noordelijk halfrond. Ook in het Andesgebergte.

Bron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra - CC BY-NC-SA 3.0 NL

Ecologiebron: Botanisch Basisregister (met aanvullingen)
Biotoopvoorkeur:	droge, voedselrijke bossen
Levensduur:	overblijvend
Levensvorm:	hemicryptofyt
Bloeitijd:	juni - oktober

Literatuur
Bremer, P. (1988) Dryopteris pseudomas (Wollaston) Holub en Pouzar en Dryopteris x tavelii in Nederland. Natuurhistorisch Maandblad 77: 13-17

Dijkhuis, E. & E. de Weerd (2018) Zeldzame varens in Drenthe. Planten 8: 16-18 

Gonggrijp, S. (2017) Een nieuw varenlandschap in Nederland. Planten 6: 4-5 

Kops, J. (1807) Polypodium filix-mas - Stoppelig Boom-varen Flora Batava 2: 120-120 

Lawalrée, A. (1963) Dryopteris x tavelii Rothmahler en Hollande (Franstalig, Eng. summary). Gorteria 1: 111-112 

Segal, S. (1963) Pteridologische aantekeningen, 2 - Dryopteris tavelii in Nederland. Gorteria 1: 121-128 

van de Ven, T. (1948) De varensoorten op het krijtland. Natuurhistorisch Maandblad 37: 65-69

van der Ploeg, D.T.E. (1984) Varens op voormalige zeedijken, in het bijzonder in Friesland. Gorteria 12: 67-71 

Wittig, R. (2003) Farne auf hessissche Bahnhöfen. Floristische Rundbriefe 36: 45-50

Pagina's in standaardwerken

Atlas van de Nederlandse Flora 3: 61

Flora Batava 02: plaat

Heukels' Flora van Nederland, 23e ed.: 64

Heukels' Flora van Nederland, 24e ed.: 81

Nederlandse Oecologische Flora 1: 44

Wilde-Planten.nl: pagina

Afbeelding in de Zadenatlas (Digital Plant Atlas)

Verspreidingstrend
Gemiddelde trend van het aantal kilometerhokken waarin de soort voorkomt, weergegeven als indexcijfer (1975-1978 = 100). De trend is gecorrigeerd voor waarnemersinspanning en geeft de relatieve verandering in het aantal bezette kilometerhokken weer. Voor de berekening worden de data per periode van vier jaar samengenomen. In de grafiek correspondeert ieder punt met het laatste jaar van zo'n periode.
© NEM(CBS & FLORON) 2023

download in hoge resolutie

Fenologie bloeiend


Fenologie vruchtdragend


Bron: FLORON - Gemodelleerd op basis van waarnemingen uit de NDFF voor de periode 2000-2021.