Ecologie & verspreiding
Kruisbladgentiaan is een plant van droge, zonnige tot licht beschaduwde standplaatsen op kalkrijke, licht humushoudende, doorlatende grond. In Nederland groeit zij in de duinen met name op noordhellingen en in mindere mate in droge valleien; zowel in grazige vegetaties als tussen dwergstruweel. De sterke temperatuurswisselingen en droogte van zuidhellingen verdraagt de plant niet. Kruisbladgentiaan is niet kieskeurig en komt van vlak achter de zeereep tot bijna een kilometer uit de kust voor. In Nederland is zij zeer zeldzaam in de kalkrijke duinen. Het zwaartepunt van de verspreiding van Kruisbladgentiaan ligt in Zuid-Holland. In de duinen vinden we de plant in het noorden tot aan Egmond en in het zuiden tot aan Schouwen-Duiveland. Daarnaast is zij bekend van enkele plekken in het binnenland. Zij komt voor op een legakker in Utrecht, een oude leemafgraving, waar zij is uitgezaaid, in Noord-Brabant en een plek in Zuid-Limburg. Kruisbladgentiaan is kensoort van de Duin-Paardenbloem-associatie.
CC-BY-SA 3.0 Niko Buiten, 2020
|
EcologieBodemZonnige, soms licht beschaduwde plaatsen op droge, humeuze, voedselarme, kalkrijke grond (duinzand en mergel).
GroeiplaatsZeeduinen (begroeide noord-hellingen en duinvalleien), hellingen van nieuw gegraven sprangen, langs struwelen, bosranden en grasland (kalkgrasland).
Bron:
Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra -
CC BY-NC-SA 3.0 NLVerspreidingNederlandZeldzaam. Oorspronkelijk alleen in de duinen tussen Egmond en Voorne. Nu ook op enkele andere plaatsen.
VlaanderenNiet in Vlaanderen.
WalloniëZeldzaam tot zeer zeldzaam in het Maasgebied en in de zuidelijke Ardennen.
WereldVan Noordoost-Spanje door Midden- en Oost-Europa tot in de Kaukasus en West-Siberië. De noordwestgrens van het verspreidingsgebied loopt over het Belgische deel van de Sint Pietersberg, met als voorpost het Nederlandse duingebied.
Bron:
Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra -
CC BY-NC-SA 3.0 NLLiteratuur(Anoniem) (1901) Kruisbladige gentiaan.
De Levende Natuur 6: 235-235
Bondam, P.H. (1902) Kruisbladige gentiaan.
De Levende Natuur 6: 283-284
Ketelaar, J. (1920)
Gentlana cruciata.
De Levende Natuur 24: 382-382
Petanidou, T., J.C.M. den Nijs & J.G.B. Oostermeijer (1995) Pollination ecology and constraints on seed set of the rare perennial
Gentiana cruciata L. in The Netherlands.
Acta botanica neerlandica 44: 55-74
Schaminée, J.H.J., S. Bohm, R. Erens, G. Oostermeijer, S. Luijten, N.M. van Rooijen & G. Verschoor (2022) Gentianen in het Mergelland: de hoogste tijd voor actie. Deel 2: Plantensociologische positie en toekomst.
Natuurhistorisch Maandblad 111: 96-102
Sparrius, L.B., H. van der Hagen & D. van der Hak (2021) Twintig jaar monitoring van flora-aandachtssoorten in Berkheide, Meijendel en Solleveld.
Hollands Duinen 79: 31-38
van Eeden, F.W. (1877) Gentiana cruciata - Kruisbladige Gentiaan. Madelgeer
Flora Batava 15: 1136-1136
van Ooststroom, S.J. & T.J. Reichgelt (1962)
Gentiana cruciata L. (Korte meded.).
Gorteria 1: 30-30
Beschrijvingbron: Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra Stengels De rechtopstaande stengels zijn afgerond-vierkantig. Vaak zijn er meer stengels. Kruisbladgentiaan is iets polvormend.
Bladeren De tegenoverstaande bladeren zijn glanzend groen, langwerpig-eirond tot langwerpig en met drie tot vijf nerven. De onderste bladeren zijn in tweetallen aan de basis tot een lange schede (tot 10 cm) vergroeid.
Bloemen Tweeslachtig (een bloem met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen). De trompetvormige bloemen staan in de oksels van de bovenste bladeren en staan dicht opeen in bundels aan de top van de stengel. Ze zijn 2-2½ cm, van buiten blauwgrijs en van binnen blauw en met vier slippen. De kelk is vliezig en vaak aan een kant opengespleten.
Vruchten Een doosvrucht. Tweezaadlobbig (kiemend met twee kiemblaadjes).
Bron:
Wilde-planten.nl / Klaas Dijkstra -
CC BY-NC-SA 3.0 NL
Atlasblokken met waarnemingen
Het aantal atlasblokken (5x5 km) waarin de soort is gemeld binnen een periode van vijf jaar (vanaf 1980) of twintig jaar.
Niet gecorrigeerd voor waarnemersinspanning en het aantal doorgegeven waarnemingen kan sterk variëren per periode,
dus een trend in verspreiding kan hier niet direct uit worden afgelezen. Het opgegeven jaartal is het eerste jaar van de
periode. Bron: gevalideerde waarnemingen uit de NDFF.
© FLORON & NDFF
download hoge resolutieFenologie bloeiend
Fenologie vruchtdragend
Bron: FLORON - Gemodelleerd op basis van waarnemingen uit de NDFF voor de periode 2000-2021.
De bloeiperiode is dit jaar 7 dagen eerder dan het langjarig gemiddelde.